Gemeentelijk Gasbedrijf - Gasfabriek
In Nederland worde gasferlichting foor ’t eerst andeen in 1820, op ’t Binnenhof in Den Haag. ’t Eerste Friese gasfebryk worde in 1845 in Luwt opend. Dêrachteran kwammen ândere steden en dêr bleef ’t eerst bij. An ’t begin fan de 20e eeuw (begin 1900) worde in ôns gemeente peteroaly aigenlik alleen brúkt foor lampen in ’e huus en op ’e dyk. De eerste plannen foor ’t gasfebryk binne in 1907 maakt. In ’e gemeenteraad is dêr ’n prot over praat. Dat kwam met omdat ’n groat deel fan ’e mînsen fon dat betere ferlichting niet norig waar. Se waren ok benaud dat ’t gas te duur weze sou. En fan Ouwe-Syl en ’e Bildtdiken kwam ’t kommintaar dat se (nag) niet ansloaten worde souwen. Búttendat most d’r ok koazen worre tussen asetyleen en gas út koalen. Asetyleen kon alleen brúkt worre foor ferlichting. D’r waren sorgen at ’t wel útkon. Waren d’r wel genog mînsen die’t ’t gas brúkke wouwen soadat ’t rendabel weze sou?
In 1911 worde besloaten ’n gemeentlik koalegasfebryk te stichten an ’e Súdderweg (nou Hemmemaweg) in St.-Anne. De offisjele opening waar op 13 jannewary 1912. Alleen in ’e dorpen St.-Anne, St.-Jabik en Froubuurt kwammen anslúttings. Bij ’t febryk worde ok ’n soanoemd fittershuus delset.
Bij ’t begin waren d’r 336 partikuliere anslúttings. Dat tal groeide in ’t eerste jaar na 492. D’r worde doe 155.368 kúbbike meter gas brúkt foor acht sint ’e kúp. ’t Gas worde niet alleen brúkt om op te koken, in ’n prot húzzen brândden d’r ok lampen op. De koalen kwammen met ’t skip. ’t Gewind der’t ’t febryk op delset worde, waar koazen omdat ’t soa gaadlik laai an ’e Súdderfaart.
’t Gas most betaald worre met ’n gasmunt. Dêrfoor waar in ’e meterkas ’n spesjale meter, ’n muntmeter, installeerd, Deuze worde deur de meteropnimmer leegd.
In 1954 gong ’t febryk dicht. Aardgas kwam in ’t plak fan koalegas. Fan ’t febryk staat alleen ’t fittershuus nag.
Bronnen:
- Artikel Bildtse Post fan 12-3-1981 deur D. Kuiken.
- Artikel Leeuwarder Courant fan 06-03-2010.
- Wikipedia.
Sien foor meer informasy: De zwarte Gasfabriek – kranteartikel.
